Choć świadomość społeczna na temat zdrowia psychicznego rośnie, osoby żyjące z zaburzeniami psychicznymi nadal zbyt często doświadczają wykluczenia, niezrozumienia i milczącej stygmatyzacji. W przestrzeni publicznej nadal funkcjonują uproszczenia i mity, które nie oddają rzeczywistości życia z chorobą psychiczną. Tymczasem dane i badania wskazują jasno: zaburzenia psychiczne są powszechne, różnorodne i mają głęboki wpływ na wszystkie sfery życia – od pracy i edukacji po relacje społeczne i dostęp do opieki zdrowotnej.
Skala problemu
Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, 2022), ponad 970 milionów ludzi na świecie cierpi na jedno z zaburzeń psychicznych. Najczęściej diagnozowane to depresja, zaburzenia lękowe, schizofrenia i zaburzenia afektywne dwubiegunowe. W Europie, według danych European Health Interview Survey (EHIS), objawy depresji deklaruje około 7% dorosłych, a liczby te rosły w czasie pandemii COVID-19 i po jej zakończeniu.
W Polsce, jak podaje raport „Kondycja psychiczna Polaków” (CBOS, 2023), co czwarty respondent deklaruje, że w swoim otoczeniu ma osobę zmagającą się z problemami psychicznymi. Jednocześnie ponad 40% badanych przyznaje, że obawia się osób
z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, co wskazuje na utrzymujące się stereotypy.
Czym są stereotypy i jak działają?
Stereotypy to uproszczone, często negatywne przekonania na temat określonych grup społecznych. W przypadku osób z zaburzeniami psychicznymi najczęściej spotykane to:
- „są niebezpieczni”,
- „są leniwi”,
- „nie można im ufać”,
- „to wina słabej woli”.
Badania (Corrigan i Watson, 2002) wskazują, że takie przekonania prowadzą do trzech głównych form stygmatyzacji:
- Stygmatyzacja publiczna – negatywne nastawienie społeczeństwa,
- Stygmatyzacja strukturalna – ograniczenia w dostępie do pracy, leczenia czy mieszkania,
- Autostygmatyzacja – przejmowanie negatywnych przekonań i spadek poczucia własnej wartości.
W efekcie osoby z zaburzeniami psychicznymi nie tylko zmagają się z objawami choroby, ale również z dodatkowymi trudnościami wynikającymi z odrzucenia społecznego.
Jak wygląda codzienne życie z chorobą psychiczną?
Życie z zaburzeniem psychicznym rzadko przypomina filmowe wyobrażenia. W rzeczywistości to często ciągła praca nad stabilizacją emocji, przestrzeganiem zaleceń terapeutycznych, codzienna walka z apatią, lękiem, myślami samokrytycznymi czy obniżonym nastrojem.
Osoby chorujące funkcjonują w pracy, zakładają rodziny, studiują i realizują pasje. Jednak, jak wynika z raportu OECD (2021), osoby z rozpoznaniem choroby psychicznej mają nawet trzykrotnie niższe szanse na znalezienie zatrudnienia niż osoby bez takiej diagnozy. Trudności te nie wynikają z braku kompetencji czy motywacji, ale z barier strukturalnych i społecznych – braku elastyczności ze strony pracodawców, braku odpowiedniego wsparcia terapeutycznego i braku wiedzy na temat funkcjonowania osób z zaburzeniami psychicznymi.
Destygmatyzacja jako droga do zmiany
Proces destygmatyzacji opiera się na kilku filarach:
- edukacji – rzetelnej, opartej na badaniach wiedzy o zaburzeniach psychicznych,
- kontakcie – spotkaniu z osobami doświadczającymi tych problemów w sposób bezpośredni lub poprzez media,
- reformie systemowej – ułatwiającej dostęp do terapii, pracy i wsparcia.
Badania wskazują, że kampanie społeczne oparte na bezpośrednim kontakcie (np. opowieściach osób z doświadczeniem choroby psychicznej) są znacznie skuteczniejsze niż same przekazy edukacyjne (Thornicroft i współpracownicy, 2016). Zmiana języka – unikanie słów takich jak „wariat”, „psychol”, „świr” – ma również realne znaczenie dla społecznej percepcji i poczucia godności osób zmagających się z kryzysem psychicznym.
Empatia zamiast osądu
Zastąpienie stereotypów empatią wymaga przede wszystkim świadomości, że choroba psychiczna nie definiuje człowieka. To jedno z doświadczeń, które może spotkać każdego – niezależnie od wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania czy statusu społecznego.
Osoby z zaburzeniami psychicznymi nie potrzebują litości ani izolacji, lecz zrozumienia, normalizacji i równego traktowania. Empatia nie polega na udawaniu, że „wszystko będzie dobrze”, lecz na byciu obecnym, słuchaniu i oferowaniu wsparcia bez oceny.
Jeśli zmagasz się z trudnościami psychicznymi, stresem lub samotnością i mieszkasz na terenie gminy Garwolin lub okolic, możesz skorzystać z bezpłatnej pomocy w Punkcie Konsultacyjnym w Garwolinie (Al. Legionów 34).
Oferujemy indywidualne konsultacje z psychologiem i doradcą społecznym – bez skierowania i kolejek. Pomagamy nie tylko w kwestiach zdrowia psychicznego, ale także w codziennych problemach, np. w kontaktach z instytucjami czy relacjach społecznych.
Nie musisz radzić sobie sam – zadzwoń do Recepcji Poradni pod numer: 662 290 570 i zrób pierwszy krok do wsparcia.
Bibliografia:
Corrigan, P. W., Watson, A. C. (2002). Understanding the impact of stigma on people with mental illness. World Psychiatry, 1(1), 16–20.
OECD. (2021). Fitter minds, fitter jobs: From awareness to change in integrated mental health, skills and work policies. OECD Publishing.
Thornicroft, G., Mehta, N., Clement, S., Evans-Lacko, S., Doherty, M., Rose, D., … & Henderson, C. (2016). Evidence for effective interventions to reduce mental-health-related stigma and discrimination. The Lancet, 387(10023), 1123–1132.
World Health Organization. (2022). World mental health report: Transforming mental health for all.
Centrum Badania Opinii Społecznej. (2023). Kondycja psychiczna Polaków. Warszawa: CBOS. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2024/K_003_24.PDF